Phòng vệ chính đáng và vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là gì?
1. Phòng vệ chính đáng là gì?
Căn cứ theo Khoản 1 Điều 22 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
– Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
– Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
Ví dụ: Khoảng 21 giờ tối ngày 10/10/2025, anh Nguyễn Văn A đi bộ về nhà sau khi tan ca làm. Khi đi ngang qua con hẻm vắng, anh bất ngờ bị anh Trần Văn B chặn đường, miệng chửi bới và yêu cầu đưa tiền. Anh A từ chối và nói mình không có tiền, lập tức anh B rút dao nhọn trong người ra, lao tới đâm về phía anh A. Trong tình thế nguy hiểm, anh A lùi lại phía sau và nhặt một thanh gỗ dài khoảng 1 mét để phòng thân. Khi anh Hùng tiếp tục xông tới, anh A vung gậy đánh mạnh vào tay cầm dao của anh B, khiến con dao rơi xuống đất. Thấy anh B vẫn lao tới định đánh tiếp, anh A đánh thêm một gậy vào chân khiến anh B ngã xuống, sau đó anh A bỏ chạy và gọi người dân xung quanh đến giúp báo công an. Hậu quả anh B bị thương nhẹ ở tay và chân.
Như vậy, hành vi của B gây ra thương tích cho A, tuy nhiên trong tình huống bị hành hung hành vi của B có thể được xem là phòng vệ chính đáng và B sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là gì?
Căn cứ theo Khoản 2 Điều 21 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
– Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.
– Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này.
Ví dụ: Khoảng 20 giờ tối ngày 15/10/1025, tại quán nhậu Hoa Mai, anh Lê Văn C và anh Ngô Minh D cùng nhóm bạn ngồi uống rượu. Trong lúc nói chuyện, hai bên xảy ra mâu thuẫn cãi vã, anh D nóng giận cầm chai bia ném về phía anh C nhưng không trúng. Anh C bực tức, đứng dậy dùng tay đẩy mạnh khiến anh D ngã xuống đất. Thấy anh D đã ngã, không còn cầm hung khí và không tiếp tục tấn công, nhưng anh C vẫn xông tới dùng chai bia đập liên tiếp nhiều lần vào đầu anh D, khiến anh D bị chấn thương sọ não, thương tật 42%. Sau đó, anh C khai rằng do sợ bị D đánh lại nên mới đánh trước để “phòng vệ”.
Như vậy, trong tình huống này, anh C đã có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Hậu quả phát sinh từ hành vi của C gây ra chấm thương sọ não cho D với thương tật 42%. Anh C sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bô luật Hình sự.
